Ο εγκέφαλος, το δεξί βουβό ημισφαίριο και η γραφή - μέρος Α

Της Μπελίκας-Αντωνίας Κουμπαρέλη

Η εργασία αυτή παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο 1ο Διεθνές Συνέδριο Δημιουργικής Γραφής που έγινε από 4 έως 6 Οκτωβρίου του 2013 σε συνεργασία του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας ΠΜΣ (μεταπτυχιακό τμήμα Δημιουργικής Γραφής) και το Ελληνοαμερικανικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα: Κολλέγιο Αθηνών – Κολλέγιο Ψυχικού.

Εισαγωγή

Η γνώση της νευροφυσιολογίας σχετικά με τις λειτουργίες του εγκεφάλου, είναι ίσης αξίας με τη γνώση της γλώσσας όπου χρησιμοποιείται η γραμματική, η σύνταξη, η ορθογραφία.

Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται τα βασικά πέντε μέρη του εγκεφάλου, δηλαδή, αριστερό και δεξί ημισφαίριο, μεσολόβιο (ή αλλιώς κεντρικός νευρώνας), αμυγδαλή και ιππόκαμπος, με στόχο να δούμε πώς μπορούμε συνειδητά να βοηθήσουμε τη συνεργασία των ημισφαιρίων, να χρησιμοποιήσουμε το βουβό δεξί ώστε το αριστερό να εκφράσει με λόγια τα συναισθήματά μας άρα και τη δημιουργικότητά μας, να μειώσουμε την ένταση της πρωτόγονης αμυγδαλής και να αυξήσουμε τις πιθανότητες δημιουργίας και διατήρησης νέων εγκεφαλικών κυττάρων μέσω του ιππόκαμπου, ανεξαρτήτως ηλικίας.

Ακολουθεί μια περιληπτική ανάλυση των πέντε βασικών δομών του εγκεφάλου ώστε να δούμε πώς αυτά επηρεάζουν τη σκέψη και το συναίσθημα.

Ο εγκέφαλός μας αναπτύσσεται και δομείται σύμφωνα με ένα γενετικό σχέδιο (DNA) που υπάρχει στα γονίδιά μας και είναι κοινό για όλους τους ανθρώπους. Ένα σχετικά ομοιογενές σύνολο κυττάρων δημιουργεί νευρώνες σε διαφορετικές αλλά διακριτές περιοχές του εγκεφάλου, με στόχο διαφορετικές δεξιότητες. Τα θεμέλια της συμπεριφοράς μας έγκεινται στη δημιουργία των διαφορετικών νευρώνων, στις διασυνδέσεις τους και στην αλληλοσύνδεση των περιοχών του εγκεφάλου. Η κληρονομικότητα επηρεάζει κατά ένα 25% τη διαμόρφωση της προσωπικότητας, ενώ το 75% αυτού που τελικά γινόμαστε, εξαρτάται από αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον (οικογένεια, σχολείο, κοινωνία, θρησκεία και γεωγραφικός ντετερμινισμός).

Η ατομικότητά μας, η προδιάθεσή μας, οι φυσιολογικές ή μη, συμπεριφορές μας καθώς και οι διαταραχές, οι ασθένειες, η δημιουργικότητα και κυρίως η χαρά για τη ζωή, εξαρτώνται από τη λειτουργία του εγκεφάλου μας και τη σωστή συνεργασία των πέντε τμημάτων του εγκεφάλου που αναλύονται καθώς και πολλών άλλων. (Υπάρχουν πολλές άλλες δομές στον εγκέφαλο που ωστόσο δεν θα αναλυθούν στην παρούσα μελέτη).

Ημισφαίρια

Ο εγκέφαλος χωρίζεται σε δεξί και αριστερό ημισφαίριο που επικοινωνούν μέσω του μεσολόβιου νευρώνα σε συνδυασμό με την αμυγδαλή και τον ιππόκαμπο. Όλους τους ανθρώπους, αλλά ιδιαίτερα τους καλλιτέχνες, μας ενδιαφέρει η σωστή επικοινωνία με τους άλλους και πάνω από όλα με τον ίδιο μας τον εαυτό ώστε να οδηγηθούμε στην αυτογνωσία και στην εφαρμοσμένη δημιουργία.

Ο δυτικός πολιτισμός έχει αναπτύξει εξαιρετικά το αριστερό ημισφαίριο που χαρακτηρίζεται ως το ημισφαίριο της λογικής και της τεχνολογίας και έχει αποδυναμώσει το δεξί ημισφαίριο που είναι της διαίσθησης, του συναισθήματος και της τέχνης.

Διευκρινίζεται ότι το σώμα λειτουργεί χιαστί. Το αριστερό ημισφαίριο ελέγχει τη δεξιά πλευρά του σώματος ενώ το δεξί την αριστερή. Παρακάτω καταγράφονται οι λειτουργίες των ημισφαιρίων σύμφωνα με τον πίνακα Bogen όπως έχει συμπληρωθεί από νεότερες μελέτες.

Το ομιλούν αριστερό ημισφαίριο – η βαρετή λογική

1.Είναι το ημισφαίριο των αρνητικών συναισθημάτων.

2.Του όχι.

3.Της λογικής

4.Των αριθμών.

5.Της ανάλυσης.

6.Της κατηγοριοποίησης (δηλαδή φτιάχνει λίστες).

7.Της γραμμικής συνέχειας (linearity).

8.Της αλληλουχίας.

9.Του επιμερισμού.

10.Των κακών ορμονών (κορτιζόλη, ντοπαμίνη, αυξημένη τεστοστερόνη).

11.Της στατικότητας, της αδράνειας.

12.Των αναστολών.

13.Ψεύδεται εύκολα.

14.Το εντροπικό που αρνείται τις αλλαγές.

15.Το ενήλικο και συχνά γερασμένο.

16.Της γκρίνιας, της γρουσουζιάς, της δυστυχίας.

17.Του φόβου, του πανικού.

18. Το ημισφαίριο «ξερόλας».

19. Των κακών ονείρων.

20. Της λεκτικής ακριβολογίας.

Συμπερασματικά το αριστερό ημισφαίριο θέλει τα πράγματα ως έχουν, ακόμα κι αν το άτομο είναι δυστυχισμένο, επειδή το αριστερό φοβάται κάθε αλλαγή και μας κρατάει πίσω στα γνωστά και δεδομένα. Ο καλλιτέχνης το χρειάζεται βέβαια εξαιρετικά γιατί μέσω αυτού εκφράζει με λόγο το συναίσθημά του, ωστόσο το αριστερό δεν διαθέτει χιούμορ, δεν αντιλαμβάνεται τη μεταφορά, την παρομοίωση και την παραβολή.

Θα έλεγε κανείς ότι είναι το ημισφαίριο του αναγνώστη που διαβάζει φτηνή λογοτεχνία και δεν αντιλαμβάνεται ή μπερδεύεται από την ποιοτική. Με εκπαίδευση και συνεργασία ωστόσο των ημισφαιρίων μπορεί να εξελιχθεί σε έναν εξαίρετο συνεργάτη του καλλιτέχνη και ιδιαίτερα του συγγραφέα.

Το βουβό δεξί ημισφαίριο – η εμπνευσμένη διαίσθηση

1.Είναι το ημισφαίριο των θετικών συναισθημάτων.

2. Λέει πάντα και σε όλα ναι.

3. Της δημιουργικότητας.

4.Του ρυθμού.

5.Της γεωγραφικής και χωροταξικής αντίληψης.

6.Του χρώματος.

7.Της φαντασίας.

8.Της εικόνας.

9.Της ονειροπόλησης.

10.Της διαίσθησης.

11.Της ενσυναίσθησης.

12. Της ολιστικής γνώσης και συνειδητότητας.

13. Της διάδρασης με τον εαυτό μας και τους άλλους.

14.Της αλλαγής.

15.Δεν ξέρει να ψεύδεται και πιστεύει χωρίς αμφισβήτηση τα πάντα.

16. Είναι αιωνίως παιδί, θέλει την έκπληξη την πρωτοτυπία.

17. Παράγει τις καλές ορμόνες (σεροτονίνη, μελανοτονίνη, ενδορφίνες).

18. Του οραματισμού.

19. Του χιούμορ, του υπονοούμενου, του γέλιου, του κεφιού.

20.Της εξέλιξης και της κινητικότητας.

21. Αλλά ΔΕΝ μιλάει.

Συμπερασματικά ενώ το δεξί ημισφαίριο διαθέτει μεγάλα «ταλέντα» όμως χρειάζεται το αριστερό για να τα εκφράσει λεκτικά και το μεσολόβιο για να συγκοινωνήσουν τα ημισφαίρια.

Διευκρίνιση: οι νευροεπιστήμες αποδέχονται αυτούς τους βασικούς διαχωρισμούς στη λειτουργία των ημισφαιρίων, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι κάποιες δεξιότητες μπορεί να βρίσκονται και στα δύο ημισφαίρια. Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι σε ανθρώπους που έχασαν μέρος του εγκεφάλου τους, ο υπάρχων εγκέφαλος αναπληρώνει, ανεξαρτήτως ημισφαιρίου, αρκετές δεξιότητες, δηλαδή αν και πέφτουν κάποιες «ασφάλειες» του ηλεκτρολογικού πίνακα-εγκεφάλου, κάποιες άλλες ενεργοποιούνται με αυτόματες παρακαμπτήριους. Με πιο απλά λόγια, όταν κάποιος πάθει εγκεφαλικό, θα νεκρωθούν κάποιες περιοχές του εγκεφάλου αλλά θα ζωντανέψουν άλλες που ως τώρα δεν είχαν χρησιμοποιηθεί. Και αυτό σημαίνει επειδή ο εγκέφαλος θέλει να ζήσει, άρα βρίσκει νέες περιοχές να ενεργοποιήσει.

Ως παράδειγμα αναφέρεται η περίπτωση του Στέφανου Σιταρά, όπως την περιγράφει ο ίδιος σε κείμενά του. «Από μικρός είχα πολύ ισχυρούς πονοκεφάλους. Οι γονείς μου είναι γιατροί, άρχισαν να μου κάνουν διάφορες εξετάσεις και τελικά ανακάλυψαν ότι είχα γεννηθεί με μισό εγκέφαλο. Στο αριστερό ημισφαίριο δηλαδή υπήρχε μια μεγάλη κύστη διαμέτρου 8 εκατοστών. Πολλά παιδιά που γεννιούνται με κύστες στον εγκέφαλο πεθαίνουν νωρίς. Ή παθαίνουν εγκεφαλικές βλάβες όταν οι κύστες σπάνε. Εμένα αντίθετα αυτή η κύστη, μου έχει δώσει μια ορμή για ζωή. Το δεξιό τμήμα του εγκεφάλου μου υπερλειτουργεί και νιώθω ότι θέλω να κάνω τα πάντα, κάθε στιγμή». Σήμερα στα 24 του χρόνια ο   Στέφανος Σιταράς έχει κάνει 40 ταινίες μικρού μήκους καθώς και διαφημιστικά και video clip σε Αμερική, Ελλάδα, Γαλλία. Κινηματογράφησε την «Πρώτη Ύλη» του Δημήτρη Παπαϊωάννου και ετοιμάζει μια ταινία μεγάλου μήκους ταινία.

Εξίσου συγκλονιστική είναι και η περίπτωση του σκηνοθέτη Μικελάντζελο Αντονιόνι. Το 1985 στα 73 του έπαθε βαρύ εγκεφαλικό που κατέστρεψε περιοχές του αριστερού του ημισφαιρίου που τον άφησε παράλυτο από τη δεξιά πλευρά του σώματός του. Ο Αντονιόνι δεν μπορούσε να μιλήσει ή να γράψει κι έχασε την αντίληψη της χρονικής αλληλουχίας όμως καταλάβαινε τα πάντα και εκδήλωνε αστείρευτο χιούμορ. Καθώς δεν μιλούσε, επικοινωνούσε με τους άλλους ζωγραφίζοντας με το αριστερό του χέρι όσα ήθελε να πει. Προσπαθούσε να κάνει την ταινία «Πέρα από τα σύννεφα» και επειδή οι χρηματοδότες δεν τον εμπιστεύονταν όπως παλιά, κάλεσε τον Βιμ Βέντερς να συνεργαστούν. Ο Αντονιόνι ζωγράφισε καρέ-καρέ όλη την ταινία για να την καταλάβει ο Βέντερς και οι συνεργάτες τους. Στα 92 του έκανε και ένα ντοκιμαντέρ όπου εμφανίστηκε και ο ίδιος και επέβλεψε μια μεγάλη έκθεση όπου εκτέθηκαν όλα τα σκίτσα, οι πίνακες, τα κινηματογραφικά σενάρια και οι ζωγραφικές λέξεις του, για τα είκοσι και, χρόνια που είχε χάσει τη δυνατότητα της λεκτικής επικοινωνίας.

Και η τρίτη περίπτωση αφορά άμεσα τους συγγραφείς: Το 2002 ο Όλιβερ Σακς πήρε το γράμμα ενός Καναδού συγγραφέα, του Χάουαρντ Ένγκελ που του εξηγούσε ότι μετά από ένα εγκεφαλικό, έπαθε αλαλία (μια μορφή γλωσσικής αφασίας), κοινώς δεν μπορούσε να αναγνωρίσει τα γράμματα που διάβαζε. Μετά από μεγάλο κόπο και συστηματικές ασκήσεις, ο συγγραφέας κατάφερε να ανοίξει άλλες περιοχές του εγκεφάλου του ώστε να ξαναδιαβάσει και να ξαναγράψει. Όσα έκανε για να γιατρέψει τον εγκέφαλό του ήταν δικές του εμπνεύσεις, δηλαδή μπορούμε να υποθέσουμε ότι το δεξί του ημισφαίριο έδινε εντολές. Ξεκίνησε αγγίζοντας τα γράμματα σε βιβλία που γνώριζε, έπειτα άρχισε να τα σχεδιάζει στο χαρτί, συνέχισε σχηματίζοντάς τα στον αέρα και ανακάλυψε ότι προφέροντάς τα στον ουρανίσκο του και αργότερα στα δόντια του, μπορούσε να φτιάξει λέξεις. Μέχρι και σήμερα δεν αναγνωρίζει τα γράμματα καθώς καταστράφηκε η ικανότητα ανάγνωσης συμβόλων όμως, άλλες περιοχές του εγκεφάλου του ενεργοποιήθηκαν τόσο που να καταλαβαίνει τι σημαίνουν και μπόρεσε να γράψει δύο βιβλία ακόμα. Ο Ένγκελ συνεχίζει το γράψιμο αστυνομικών μυθιστορημάτων και στέλνει συνεχώς αναφορές στον Όλιβερ Σακς και άλλους νευροεπιστήμονες για την κατάστασή του.

Συμπεράσματα

Ο εγκέφαλός μας έχει δύο ημισφαίρια και με βάση τις έρευνες για τις διαφορετικές λειτουργίες τους, το δεξί ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για τη δημιουργική σκέψη, τη σκέψη που ερευνά, έχει περιέργεια, παίζει, αισθάνεται, φαντάζεται και ξεφεύγει από τα τετριμμένα. Η σκέψη αυτή που ονομάζεται και αποκλίνουσα, βασίζεται στη φαντασία, οδηγεί στη δημιουργία νέων ιδεών, θεωριών, μεθόδων, προϊόντων και στην επίλυση προβλημάτων με πρωτότυπους τρόπους. Οι περισσότερες εκπαιδευτικές δραστηριότητες στις οποίες συμμετέχουν τα παιδιά στα σχολεία, προάγουν την αναλυτική, λογική σκέψη ή αλλιώς και συγκλίνουσα (αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου) που είναι η σκέψη που αναλύει, ελέγχει, θέτει κανόνες, συμπεραίνει με βάση τη λογική, εξηγεί. Οι δύο τρόποι σκέψης, όταν είναι ισόρροπα ανεπτυγμένες, επιτυγχάνουν τον μέγιστο βαθμό δημιουργικότητας και βοηθούν τον άνθρωπο να έχει μια αρμονική σχέση με τον εαυτό του.

Στην πραγματικότητα οι συνάψεις μεταξύ όλων των περιοχών του εγκεφάλου κάνουν το κάθε άτομο να εμφανίζει δημιουργικότητα αλλά και αναλυτική σκέψη.

Η σύγχρονη νευροβιολογία έχει αποδείξει, ότι σε κάθε ερέθισμα του περιβάλλοντος μας, ο εγκέφαλος συμπληρώνει με αυθαίρετο και υποκειμενικό τρόπο τα στοιχεία που λείπουν. Εάν το δεξί ημισφαίριο βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με το αριστερό, τα στοιχεία της πραγματικότητας που θα δημιουργήσει ο εγκέφαλος θα είναι θετικά για τη ζωή μας. Οι επιστήμονες έχουν καταλήξει ότι τα πάντα γίνονται αντιληπτά, και μετά από επεξεργασία καταλήγουν σε συμπεράσματα, με αυθαίρετο, υποκειμενικό, και προσωπικό τρόπο. Δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα αλλά άπειρες υποκειμενικές, που για κάποιους λόγους σε λίγα ή πολλά σημεία συμφωνούν, και αυτές οι συμφωνίες σχηματίζουν τις εκάστοτε περιορισμένες στο χρόνο κοινωνικές παραδοχές, τις συμβάσεις – τον κοινό νου που όμως αγνοεί τη διαφορετικότητα στην τέχνη.

Γι’ αυτό οι εντυπώσεις που αποκομίζουν οι αναγνώστες από ένα κείμενο, ή οι θεατές ενός έργου ζωγραφικής, ενός θεατρικούς ή οι ακροατές μιας συναυλίας ποικίλουν πάρα πολύ. Και εδώ επιστρέφουμε στη φράση του Μπαρτ, «το κείμενο είναι πληθυντικό», δηλαδή όσο περισσότεροι ‘αναγνώστες’ τόσο περισσότερες παρα-μετα-φράσεις του έργου. Αναφέρεται στην ικανότητα της πολλαπλής ανάγνωσης που διαθέτει ο εγκέφαλος, όπου αν πέσει μια ασφάλεια, θα ενεργοποιηθεί κάποια άλλη, αρκεί ο άνθρωπος -με τη βοήθεια των επιστημόνων- να θέλει να συνεχίσει δημιουργικά τη ζωή του.

Μεσολόβιο – η διασύνδεση

Τα δυο εγκεφαλικά ημισφαίρια συνδέονται με το μεσολόβιο, μια πυκνή δέσμη νευραξόνων που επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των δυο ημισφαιρίων. Τα δυο ημισφαίρια δεν έχουν συμμετρική λειτουργία, και το καθένα διαθέτει νευρωνικά κέντρα για διαφορετικές δεξιότητες και αντιληπτικές ικανότητες. Ωστόσο, σε περιπτώσεις όπου διακόπτεται η επικοινωνία μεταξύ τους (κυρίως λόγω χειρουργικής διχοτόμησης του μεσολοβίου), μπορούν να λειτουργήσουν και ανεξάρτητα.

Μελέτες διαπίστωσαν πως εάν το παιδί ή η μητέρα του, κατά την εγκυμοσύνη, έχει βιώσει δυσάρεστες καταστάσεις, όπως θάνατο, ασθένεια, ατύχημα, το μεσολόβιο του νέου ανθρώπου παρουσιάζει προβλήματα. Εξειδικευμένα σκαναρίσματα του εγκεφάλου σε βαριά τραυματισμένους ανθρώπους καθώς και ανατομικές μελέτες σε νεκρούς, ή ασθενείς και πειραματόζωα, έδειξαν την υφή ενός υγιούς μεσολοβίου συγκριτικά με την υφή ενός αδύναμου ή ασθενούς μεσολοβίου: Το υγιές είναι ένα χοντρό νεύρο απολύτως συμπαγές, ένα ελαστικό, παλλόμενο όργανο ενώ το αδύναμο ανεξαρτήτως της αιτίας δεν έχει ελαστικότητα, ούτε συμπαγή όγκο, πάλλεται με αργοπορία (άρα η επικοινωνία των ημισφαιρίων καθυστερεί) και συχνά παρομοιάζεται με διάφανο χαρτί ή σουρωτήρι. Οι νευροεπιστήμονες παίζοντας με τη θεωρία του χάους, ονομάζουν τα κενά στο μεσολόβιο ‘Μαύρες Τρύπες’, που ρουφούν τα πάντα όπως οι μαύρες τρύπες του διαστήματος. Ένα υγιές ή σχετικά υγιές μεσολόβιο κάνει τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου να επικοινωνούν και να συνεργάζονται ώστε να εξυπηρετήσουν το σώμα, άρα και τον καλλιτέχνη. Ένα αδύναμο μεσολόβιο όχι μόνο δεν συντελεί στη συνεργασία των ημισφαιρίων αλλά δεν μπορεί καν να ελέγξει ποιο βιωματικό ή γνωσιακό υλικό περνάει από το ένα στο άλλο, γιατί και πώς, οπότε ο άνθρωπος νιώθει μπερδεμένος, αποδιοργανωμένος, θυμωμένος ή νομίζει ότι όλα του πάνε στραβά.

Αμυγδαλή – η κλέφτρα

Τεράστιο ρόλο στη λειτουργία των τριών παραπάνω εγκεφαλικών δομών (αριστερό και δεξί ημισφαίριο, μεσολόβιο) παίζει η αμυγδαλή που είναι ένα από τα αρχαιότερα, πρωτογενή όργανα όλων των έμβιων όντων.

Στα πρωτόγονα πλάσματα που διαθέτουν εγκέφαλο, όπως και στον πρωτόγονο άνθρωπο, η λειτουργία της ήταν μέγιστης σημασίας καθώς είναι ο αδένας του φόβου και της προφύλαξης, το τμήμα του εγκεφάλου που ουρλιάζει «πρόσεχε!». Η ζωή μας έχει αλλάξει όμως η αμυγδαλή δεν εξελίχθηκε. Παρέμεινε εκείνη του πρωτόγονου ανθρώπου που τρέχει να προφυλαχθεί από το δεινόσαυρο και στον εικοστό πρώτο αιώνα μάς τυφλώνει τόσο που δεν μπορούμε να ελέγξουμε ρεαλιστικά τον φόβο μας. Είναι το όργανο που κάνει τον άνθρωπο να φουντώνει στα καλά καθούμενα, που προξενεί καβγάδες, εκδηλώνει βία και καταργεί εντελώς τη συνεννόηση.

Η αμυγδαλή είναι μεγάλη κλέφτρα. Επιστημονικά μιλώντας κάνει ‘συγκινησιακή πειρατεία’. Δηλαδή συγκρατεί τη μνήμη ενός επικίνδυνου και δυσάρεστου γεγονότος χωρίς να μπορεί να το εκλογικεύσει και, ανά πάσα στιγμή, κάτι που θυμίζει εκείνον τον παλιό φόβο, την ενεργοποιεί σε τέτοιο βαθμό παραλογισμού. Συχνά θεωρείται και το κέντρο της μανιακής ή διπολικής συμπεριφοράς όπου μπορεί η ψυχοθεραπεία να μην αρκεί και το άτομο παραπέμπεται σε ψυχίατρο για να πάρει φάρμακα.

Οι ερευνητές αναφέρουν την περίπτωση της φοβίας που πήρε το όνομα «το κόκκινο αυτοκίνητο». Ένας άνθρωπος χτυπήθηκε από ένα κόκκινο αυτοκίνητο όταν ήταν τεσσάρων ετών. Είναι πια στα 45 του, οδηγεί ο ίδιος, όμως κάθε φορά που είτε ως πεζός είτε ως οδηγός, αντιλαμβάνεται κόκκινο αμάξι, έστω κι αν το βλέπει σε φωτογραφία, νιώθει πανικό, ιδρώνει, παθαίνει ταχυκαρδία, το βλέμμα του θολώνει, το μυαλό του σταματάει, γιατί η αμυγδαλή του ουρλιάζει «κίνδυνος-κίνδυνος». Μετά από ψυχοθεραπευτική ύπνωση βγήκε στην επιφάνεια το κόκκινο αυτοκίνητο των παιδικών του χρόνων. Κάνοντας ασκήσεις για ένα χρόνο ώστε να μη φοβάται τα κόκκινα αυτοκίνητα, ο ασθενής και οδηγούσε και περπατούσε πιο άνετα χωρίς να παθαίνει πανικό όποτε έβλεπε κόκκινο αυτοκίνητο μπροστά του. Πέρασε 20 χρόνια φυσιολογικής ζωής χωρίς να ξαναπανικοβληθεί λόγω αμυγδαλής που είχε κοιμηθεί, ώσπου στα 66 του είδε μπροστά του τη σύγκρουση ενός κόκκινου αυτοκινήτου με ένα άλλο αδιάφορου χρώματος αυτοκίνητο. Η αμυγδαλή ενεργοποιήθηκε όπως πάντα ανεξέλεγκτα και ο άνθρωπος που, εκείνη την ημέρα ήταν πεζός και μόνο είδε το ατύχημα, έπαθε έμφραγμα και πέθανε επιτόπου.

Κυριολεκτικά η αμυγδαλή είναι ένα ηφαίστειο μονίμως εν ενεργεία. Με καλή συνεργασία των δύο ημισφαιρίων μέσω του μεσολόβιου, συν τη δημιουργική συμβολή του ιππόκαμπου και τη δημιουργία νέων νευρώνων, με ήρεμη ζωή, αυτογνωσία και αποδοχή των δυνατοτήτων του ανθρώπου από τον εαυτό του, το ηφαίστειο κρατιέται αρκετά ήρεμο αλλά ποτέ δεν απενεργοποιείται τόσο που να διαγράψει τις φοβίες του.

Ιππόκαμπος – το αλογάκι που διαλέγει

Βαθιά μέσα στον εγκέφαλό μας και γύρω από την αμυγδαλή, βρίσκεται ο ιππόκαμπος που ονομάστηκε έτσι γιατί μοιάζει με αλογάκι της θάλασσας. Ο ιππόκαμπος είναι ο επιλογέας της μνήμης, των συναισθηματικών καταγραφών, της επεξεργασίας των πληροφοριών και κυρίως το όργανο που φτιάχνει νέα εγκεφαλικά κύτταρα, δηλαδή νέους νευρώνες. Αυτή η δυνατότητα είναι σημαντική και δύο τουλάχιστον λόγους: Πρώτον, οι δημιουργία νέων νευρώνων στους υγιείς συντελεί στη συνέχιση της ζωής και στους ασθενείς, δίνει αυτόματες λύσεις ώστε ο άνθρωπος να επιβιώσει.

Εάν το άτομο διαθέτει σχετικά γερό μεσολόβιο, σχετικά ήρεμη αμυγδαλή και σχετικά καλή ζωή, ο ιππόκαμπος, ειδικά στον ύπνο, αυξάνει τους ριπιδισμούς του (όπως το ανάλαφρο, αδιόρατο κύμα στη θάλασσα) και με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να πετάει τις άχρηστες πληροφορίες, να περιορίζει τα αρνητικά συναισθήματα, και να γεννάει νευρώνες.

Μέχρι και τις αρχές του ‘90 οι νευροεπιστήμονες θεωρούσαν ότι ο εγκέφαλος αναπτύσσεται έως την ηλικία των τεσσάρων χρόνων, εξελίσσεται έως τα εικοσιπέντε και από εκεί κι έπειτα γερνάει, δηλαδή πεθαίνουν σταδιακά τα εγκεφαλικά κύτταρα. Άρα, ο άνθρωπος δεν έχει όρεξη για ζωή, δεν μπορεί να αποκτήσει καινούριες γνώσεις, χάνει την ικανότητα της αυτό-ίασης. Ωστόσο σε νεότερες έρευνες για τον ιππόκαμπο και τη λειτουργία του, διαπιστώθηκε ότι ο εγκέφαλος πλάθει νευρώνες σε όλη του τη ζωή. Όμως αυτοί οι νέοι νευρώνες επιβιώνουν πολύ δύσκολα όσο περνάει η ηλικία του ανθρώπου εκτός κι αν το άτομο επιμείνει στις ‘νέες καταγραφές’ με συστηματικές καθημερινές ασκήσεις. Πιο πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που διευκολύνουν τη δημιουργία νέων νευρώνων.

Η σωματική άσκηση, η ζωή σε ενδιαφέρον περιβάλλον, η σεξουαλικότητα, η υγιεινή διατροφή, κι ο καλός ύπνος τουλάχιστον έξι ωρών συντελούν στη δημιουργία νέων νευρώνων ανεξαρτήτως ηλικίας. Μέσω του ιππόκαμπου οι επιστήμονες ελπίζουν σε προόδους στο πρόβλημα του Αλτζχάιμερ, της γεροντικής άνοιας, της σκλήρυνσης κατά πλάκας, της γλωσσικής αφασίας και άλλες ασθένειες.

Ωστόσο για να διατηρηθούν οι νέοι νευρώνες πρέπει να λειτουργεί καλά η μνήμη και το συναίσθημα άρα το δεξί ημισφαίριο. Τονίζεται ότι όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος τόσο χρειάζεται μεγαλύτερη επανάληψη στην εκμάθηση νέων γνώσεων ώστε να εντυπωθούν στον εγκέφαλο, καθώς με την επανάληψη παρακάμπτονται οι τυπικές αρνήσεις του αριστερού ημισφαιρίου που βαριέται τις αλλαγές, άρα και τις νέες γνώσεις. Π.χ. σαφώς ένας νέος άνθρωπος μαθαίνει γρήγορα μια ξένη γλώσσα όμως και ένας άνθρωπος στα εβδομήντα του μπορεί να μάθει, αρκεί να αποδεχτεί το γεγονός ότι θα απορροφήσει τις νέες πληροφορίες αφιερώνοντας περισσότερο χρόνο. Αν δηλαδή ο άνθρωπος θέλει να μάθει κάτι, το πρώτο που οφείλει να πει στον εαυτό του είναι το κοινότοπο αλλά σοφό, «ποτέ δεν είναι αργά» και να το κάνει με αυτοπεποίθηση και χαρά. Ο,τιδήποτε θεωρεί υποχρέωση και όχι απόλαυση, σπανίως εντυπώνεται πλήρως στον εγκέφαλό του, γιατί ο ιππόκαμπος επιλέγει νέες γνώσεις με το κριτήριο του ‘θέλω’ και όχι του ‘πρέπει’ καθώς όσα ηδονίζουν το δεξί βουβό ημισφαίριο είναι όσα αναλαμβάνει να πραγματοποιήσει το αριστερό.

Ας δούμε και ένα παράδειγμα ενεργοποίησης και χρήσης νέων νευρώνων από έρευνα που έγινε σε καρκινοπαθείς καλλιτέχνες στην Αμερική, Αυστραλία και Καναδά, με 1200 ασθενείς. Ογκολόγοι σε συνεργασία με νευροεπιστήμονες, ψυχιάτρους και ψυχοθεραπευτές, χώρισαν τους ασθενείς σε δύο ομάδες: Εκείνους που ασθενούσαν ενώ είχαν κάποιο μισοτελειωμένο έργο (βιβλίο, πίνακα, ταινία, μουσική) και όσους βρίσκονταν σε δημιουργική νάρκη. Διαπιστώθηκε ότι οι πρώτοι είχαν θετικότερη αντιμετώπιση της ασθένειάς τους και μεγαλύτερη υπομονή στις ταλαιπωρίες της θεραπείας τους ενώ δήλωναν σίγουροι ότι θα γιατρευτούν για να τελειώσουν το έργο τους. Αντίθετα οι δεύτεροι, οι μη παραγωγικοί, αντιμετώπιζαν την κατάστασή τους με πεσιμισμό, εκνευρισμό, θυμό και πανικό. Σε όσους από τη δεύτερη ομάδα υπήρχαν ‘εξωγενείς ενισχύσεις’, δηλαδή συγγενείς και φίλοι να τους πείσουν ότι έχουν έργο ακόμα να δημιουργήσουν, οι συμπεριφορές ήταν πιο ήπιες, ενώ όσοι ήταν μόνοι τους ή είχαν χρόνια να παράξουν έργο, εμφάνιζαν συμπεριφορές ολέθριες για την εξέλιξη της ασθένειάς τους. Η έρευνα συνεχίζεται και προς το παρόν μια μεγάλη ομάδα επιστημόνων έχει ανακοινώσει ότι ο ιππόκαμπος των καλλιτεχνών της πρώτης ομάδας, αναπτύσσει ταχύτερα νέους νευρώνες συγκριτικά με τους καλλιτέχνες της δεύτερης ομάδας. Όμως ακόμα και στη δεύτερη ομάδα, όσοι πιστεύουν ότι θα δημιουργήσουν, έχουν μεγαλύτερη παραγωγή νέων νευρώνων συγκριτικά με όσους νομίζουν ότι τέλειωσαν με την τέχνη τους.

Δηλαδή, ακόμα και η ικανότητα της αυτό-ίασης, ενδυναμώνεται ή αποδυναμώνεται ανάλογα με την παραγωγή νέων εγκεφαλικών κυττάρων. Οι επιστήμονες ερευνούν πλέον εκτενώς την ικανότητα της αυτό-ίασης σε σχέση με τη λειτουργία του εγκεφάλου και διαπιστώνουν ότι η ευχάριστη ζωή, οι στόχοι και η ελπίδα δεν είναι πλέον αφηρημένες έννοιες, αλλά στοιχεία που κάνουν τον άνθρωπο να υπερνικήσει σοβαρές ασθένειες.

Εγκέφαλος – Δημιουργικότητα – Τέχνη

Πολλοί πιστεύουν ότι ο καλλιτέχνης χρειάζεται δυστυχία για να δημιουργήσει. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο ψέμα. Στατιστικά ελάχιστοι καλλιτέχνες είχαν και απίστευτα δυστυχισμένη ζωή. Η ιστορική περίοδος, οι συνθήκες και ο γεωγραφικός ντετερμινισμός, δεν τους έδωσαν την παραμικρή ευκαιρία για να καλυτερεύσουν τη ζωή τους. Στην πραγματικότητα και ο καλλιτέχνης, όπως όλοι οι άνθρωποι άλλωστε, έχει ανάγκη από υγεία, χαρά, ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον, φίλους, μια κοινωνία ανοιχτή και ανεκτική και μια σχετική οικονομική άνεση. Ας μην ξεγελιόμαστε. Όταν πεινάς δεν προλαβαίνεις να κάνεις τέχνη, όπως έλεγε κι ο Μαρξ. Σαφώς, μια πλήρης ζωή και ένας υγιής οργανισμός φτιάχνουν έναν άνθρωπο πιο ενεργητικό άρα και πιο δημιουργικό. Όταν ο άνθρωπος διατηρεί σχετική ισορροπία, προλαβαίνει να οραματιστεί άρα και να βάλει σε πράξη το όραμά του. Το ίδιο ισχύει και για την καλλιτεχνική δημιουργία.

Συνεχίζεται

Μέρος Β εδώ:

http://flowoflife3.blogspot.gr/2015/12/blog-post_10.html