Γιατί δεν ζούμε στο παρόν

 Η απάντηση στο ερώτημα "γιατί δεν ζούμε στο παρόν" είναι σχετικά απλή: επειδή φοβόμαστε να αφεθούμε, να παραδοθούμε σε ό,τι συμβαίνει και σε ό,τι υπάρχει. Η επιθυμία μας να ελέγχουμε τις καταστάσεις, η προσκόλλησή μας στην εικόνα μας και η συνήθεια του νου να φλυαρεί ασταμάτητα, μας απομακρύνουν την κάθε στιγμή από την πραγματικότητα.

Ας δούμε ένα απλό παράδειγμα. Γιατί χρειάζεται να σκεφτόμαστε όταν κάνουμε μπάνιο; Αν πρέπει να προγραμματίσουμε τι θα κάνουμε αμέσως μετά, θα το σκεφτούμε για λίγα δευτερόλεπτα και μετά θα στρέψουμε την προσοχή μας πάλι στο μπάνιο: στον ήχο που κάνει το νερό, στις κινήσεις μας, στην αναπνοή μας, στο άρωμα του σαπουνιού, κ.ο.κ. Είναι τόσα πολλά αυτά που συμβαίνουν όταν κάνουμε μπάνιο, που μπορούμε άνετα να αφεθούμε στις αισθήσεις μας χωρίς να χρειάζεται να σκεφτόμαστε τίποτα. Αλλά δυστυχώς συνήθως δεν συμβαίνει αυτό. Τις περισσότερες φορές είμαστε απορροφημένοι και χαμένοι στις σκέψεις μας. Δεν μας απασχολεί μόνο το τι θα κάνουμε μετά, αλλά και πώς θα το κάνουμε, αν θα τα καταφέρουμε, πώς θα αντιδράσουν οι άλλοι, πώς θα μας κρίνουν, ποια είναι η εντύπωση (η εικόνα) που θα δημιουργήσουμε, και πολλά άλλα. Ή μπορεί να σκεφτόμαστε τι έγινε πριν λίγο, τι έγινε χθες, ή ακόμα και πέρυσι ή πριν από δέκα χρόνια. 

Οι επιδιορθωτικοί μηχανισμοί του Εγώ αποσκοπούν σ' αυτό που λέει και η ίδια η λέξη: στην επιδιόρθωση του Εγώ. Ένας απ' τους λόγους που είμαστε απορροφημένοι στις σκέψεις μας είναι γιατί φοβόμαστε μήπως δεν είμαστε αρκετά καλοί. Π.χ. μπορεί να σκεφτούμε δέκα φορές μέσα σε μια μέρα τι έγινε την προηγούμενη βδομάδα όταν κάποιος μας μίλησε άσχημα. Δεν θα σκεφτούμε μόνο το γεγονός, αλλά ο νους μας θα χρησιμοποιήσει τη φαντασία του, καθώς και άλλες ικανότητές του, για να τροποποιήσει την ανάμνηση και να την παρουσιάσει στο πληγωμένο Εγώ επιδιορθωμένη, υπέρ της εικόνας μας. Αυτό που έχει σημασία για τον νου δεν είναι το γεγονός. Είναι η επανάληψη της διόγκωσης του Εγώ, μέσω της επιδιόρθωσής του, γιατί κατά βάση αισθάνεται συρρικνωμένο. Η συρρίκνωση αυτή προέρχεται από την αίσθηση της απειλής και του κινδύνου της εξαφάνισής του. Με άλλα λόγια, το Εγώ επιδιορθώνει τον εαυτό του υπό τον φόβο του θανάτου (του). Και όταν είμαστε ταυτισμένοι με αυτή την ψευδαίσθηση της απειλής, όσο μεγαλύτερη νιώθουμε να είναι η απειλή, τόσο περισσότερες σκέψεις-διογκώσεις πρέπει να συμβούν. Παράλληλα, ο φόβος του θανάτου παύει να αφορά την ανύπαρκτη οντότητα που ονομάζουμε Εγώ και πιστεύουμε ότι αν δεν ακολουθήσουμε και δεν πιστέψουμε αυτές τις σκέψεις, υπάρχει ο κίνδυνος του δικού μας θανάτου ως άτομα.

Μπορείτε να φανταστείτε το Εγώ σαν ένα μπαλόνι που χάνει αέρα και συστέλλεται. Γιατί στην πραγματικότητα κάπως έτσι αισθάνεται εκείνος που πασχίζει να επιδιορθώσει την εικόνα του και την αξία του. Νιώθει ότι απειλείται με εξαφάνιση. Για να νιώσει λοιπόν καλύτερα, δηλαδή πιο ασφαλής, πρέπει να διογκώσει το Εγώ του. Πρέπει το μπαλόνι να επανακτήσει το αρχικό του μέγεθος. Κάθε φορά που διογκώνεται το Εγώ, σημαίνει ότι δημιουργήθηκαν κάποιες σκέψεις ή συμπεριφορές, ως αποτέλεσμα της διαστρέβλωσης της πραγματικότητας. Αυτή η διαδικασία πρακτικά παίρνει τη μορφή του εσωτερικού μονολόγου. 

Το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο στην όλη υπόθεση είναι ότι η σχέση που αναπτύσσει κανείς μακροχρόνια με τον νου του είναι εξαρτητική. Και αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο: ο νους λειτουργεί ως υποκατάστατο της εχθρικής και κακής πραγματικότητας. Είναι εκεί, στην υπηρεσία του πληγωμένου Εγώ, για να "ξαναπαίξει την κασέτα" και να επαναλάβει το σενάριο, όχι όπως έγινε στην πραγματικότητα (δηλαδή ανερμήνευτο και ουδέτερο), αλλά όπως θα ήθελε να είχε συμβεί, προς εξουδετέρωση του φόβου του θανάτου του. Η επανάληψη της διόγκωσης του Εγώ δημιουργεί εθισμό στις σκέψεις, γιατί έτσι επιβεβαιώνουμε την ύπαρξή μας ως ξεχωριστά άτομα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η αίσθηση της ατομικής ιδιαιτερότητας είναι η βάση της ψευδαίσθησης και η εξάρτηση είναι ο μηχανισμός συντήρησής της.

Οι συμπεριφορές που εμφανίζουμε όλοι κατά καιρούς και έχουν να κάνουν με τη στάση που κρατάμε απέναντι σε διάφορα γεγονότα, αποσκοπούν τις περισσότερες φορές στην επιδιόρθωση του Εγώ μας και στην επιβεβαίωση της ύπαρξής μας ως ξεχωριστές οντότητες. Η επιθυμία μας να αρέσουμε ή να έχουμε δίκιο σε μια συζήτηση, η αντίδρασή μας σε κάτι που λέει κάποιος άλλος χωρίς να απαιτείται να πούμε το παραμικρό, καθώς και οι σκέψεις που περιστρέφονται γύρω από το άτομό μας, όλα αυτά αποτελούν επιδιορθωτικούς μηχανισμούς του Εγώ. Όπως αντιλαμβάνεστε, το περίφημο "σκέφτομαι άρα υπάρχω" του Ντεκάρτ αποτελεί την κορωνίδα του Εγώ. Μόνο ένας άνθρωπος που αντλούσε την ταυτότητά του από την ικανότητά του να σκέφτεται, θα μπορούσε να περιορίσει σε τόσο μεγάλο βαθμό τον εαυτό του πιστεύοντας ότι υπάρχει μόνο εάν σκέφτεται.

Αλλά όπως φαίνεται ο Ντεκάρτ είχε εκφράσει μόνο μία πτυχή του Εγώ, την πιο έντονη και πιο συνήθη: την ταύτιση με τις σκέψεις. Στην πραγματικότητα, όλοι μας εφαρμόζουμε κατά καιρούς διάφορες άλλες αρχές: "αρέσω άρα υπάρχω", "έχω δίκιο άρα υπάρχω", "αντιδρώ άρα υπάρχω", "κρίνω άρα υπάρχω", "τα καταφέρνω άρα υπάρχω", "χαίρομαι (ή στενοχωριέμαι) άρα υπάρχω", "ζω έντονες συγκινήσεις άρα υπάρχω", κ.τ.λ. Όλα αυτά αποσκοπούν στην επιβεβαίωση της ύπαρξής μας. Μέσα από αυτές τις συμπεριφορές ξαναφουσκώνουμε το μπαλόνι, το οποίο νομίζουμε ότι έχει χάσει αέρα επειδή φοβόμαστε ότι δεν είναι αρκετά καλό έτσι όπως είναι. 

Αλλά δεν γίνεται πάντα εύκολα αντιληπτός ο λόγος της επιδιόρθωσης και μπορεί οι σκέψεις να λάβουν μορφές που θα ξεγελάσουν τον παρατηρητή. Πίσω από ένα φαινομενικά αθώο και αστείο σχόλιο μπορεί να κρύβεται η επιθυμία για υποτίμηση και μείωση ενός άλλου ανθρώπου, και μ' αυτόν τον τρόπο να επιδιορθώνεται το Εγώ. Ή πίσω από μια προκλητική συμπεριφορά να κρύβεται η επιθυμία κάποιου να βρεθεί στο επίκεντρο της προσοχής, γιατί υπάρχει στο υπόβαθρο ο φόβος της παραμέλησης ή της ασημαντότητας που πρέπει να κατευναστεί.

Η εξασθένιση της ψεύτικης ταυτότητάς μας, της ψευδαίσθησης του ξεχωριστού εαυτού, έρχεται με την επαγρύπνηση της προσοχής μας. Το θέμα δεν είναι να δημιουργήσουμε μια ακόμα ιδεατή εικόνα για τον εαυτό μας, σύμφωνα με την οποία δεν θα έπρεπε να κάναμε κάποιες σκέψεις ή δεν θα έπρεπε να συμπεριφερόμαστε με κάποιον τρόπο. Η απλή επίγνωση κάθε φορά που παρατηρούμε ότι βυθιστήκαμε στις σκέψεις μας αρκεί. Δεν μπορεί ο νους να διορθώσει τον εαυτό του, ούτε την πραγματικότητα. Αν μπορούσε θα το είχε κάνει εδώ και καιρό, όλα αυτά τα χρόνια που χάσαμε χαμένοι στις σκέψεις μας - τόσο ως άτομα, όσο και ως είδος. Η αυτοπαρατήρηση, συνοδευόμενη από αποδοχή, αρκεί. Δεν χρειάζεται καμία ανάλυση. Αυτό σημαίνει εξάλλου να ζούμε στο παρόν: να έχουμε επίγνωση του τι συμβαίνει (συμπεριλαμβανομένου του τι κάνει ο νους), χωρίς να κρίνουμε και χωρίς να επιθυμούμε τα πράγματα να ήταν διαφορετικά απ' ό,τι είναι.

http://www.aytepignosi.com/